Sint Maarten

Lang geleden leefde er in Hongarije een ridder die Maarten heette. Toen hij een keer met een groep soldaten naar Frankrijk reisde, kregen ze heel slecht weer. Het regende en het werd steeds kouder. De soldaten waren te paard en wilden zo snel mogelijk naar de volgende stad gaan. Alle mannen behalve Maarten zetten er flink de vaart in, maar Maarten reed rustig verder omdat hij zijn paard wilde sparen. Het weer werd steeds slechter en Maarten kwam in een sneeuwstorm terecht.
 
Toen hij eindelijk bij de stadspoort aankwam, trof hij daar een man aan die in lompen gehuld was. De man had het erg koud en zou zo de nacht niet overleven. Maarten kreeg medelijden en scheurde zijn eigen wollen mantel in tweeën. Een helft gaf hij aan de man, de andere helft hield hij zelf.
 
Maarten’s kameraden zaten al lang en breed in de warme herberg en schaamden zich een beetje, omdat zij doorgereden waren. Zeker toen zij ontdekten dat Maarten zijn halve mantel had weggegeven. Die nacht had Maarten een droom. Hij zag Christus met zijn halve mantel om. Dit maakte zoveel indruk, dat Maarten het leger vaarwel zei en zijn leven wijdde aan de kerk. Hij werd duiveluitdrijver en later zelfs bisschop van Tours (Frankrijk). Op 11 november 397 overleed hij en werd Tours een soort bedevaartoord. Hij werd al snel heilig verklaard, er werden kerken naar hem genoemd en op zijn sterfdag werd het Sint-Maartensfeest in het leven geroepen.
 
Het feest van Sint Maarten heeft geen rechtstreekse verbinding met een van de oude jaarfeesten maar past wel in de traditie van Germaanse lichtfeesten. De donkere periode, die start met Samhain op 1 november en eindigt met Imbolc op 1 februari, werd gevuld met lichtfeesten om het duister en de angst voor de Wilde Jacht te verdrijven. Tijdens de Wilde Jacht galoppeerde Wodan over de daken en velden en schudde Vrouw Holle haar kussens zodat de dakspanten kreunden, de bladeren van de bomen vielen en de sneeuwvlokken neerdaalden.
 
In sommige delen van Nederland wordt het Sint Maartenfeest voor kinderen gevierd met een lampionoptocht en een gang langs de deuren, waar ze een speciale Sint Maartensliedje zingen in ruil voor wat snoep, geld of mandarijntjes. Ook op de Vrije Scholen wordt het feest gevierd.
 
Omdat het Sint Maartenfeest lang niet overal bekend is, kan dat voor pijnlijke gebeurtenissen zorgen. In 1978 verhuisde ik vanuit Amsterdam naar een dorpje in Oost-Groningen. Op een donkere novemberavond werd er aan de deur geklopt. Het regende en het woei behoorlijk. Mijn huisje lag een flink eind van de donkere weg af, ik had ook nog geen buitenlamp. Toch scheen er licht toen ik de keukendeur open deed, een enkel flakkerend vlammetje verlichtte een groep kinderen, oplopend in grootte. Elk kind had een uitgeholde suikerbiet in de groezelige knuistjes waarin nog een enkel hoopvol waxinepitje walmde. Op het moment dat de deur openging barstten zij los in ongeschoold gezang, het klonk ongeveer als sindermeert’n koeinebb’nsteert’n dankusindermeert’n. Daarna keken zes paar ogen vanaf verschillende hoogte mij verwachtingsvol aan. Ik keek verwachtingsvol terug. Het laatste vlammetje woei uit en een regenvlaag joeg naar binnen. Na een minuut stilte en wederzijds kijken mompelde de oudste jongen iets waarop het hele groepje zich als één boerenjochie omdraaide en druipend door de regen terugsjokte, de lange modderige laan af. Meer huizen waren er niet aan mijn kant van de weg en later begreep ik dat het de kinderen van de overburen, ruim een kilometer verderop waren (de rechtstreekse overburen hadden óf geen kinderen, of ze waren nog te jong op dat moment).
 
Toen ik een paar dagen later vol verbazing aan mijn overbuurman vertelde wat er was gebeurd, barste hij uit in luid gelach: ja, natuurlijk, Sindermeerten! Dat vierden de kinderen elk jaar op 11 november, hij wist ook niet hoe of waarom, maar dan wilden ze snoep’n. Of geld, dat was ook goud, ja.
 
Het jaar daarop was ik dus voorbereid. Maar ja, macrobiologisch verantwoord als ik was had ik snoep vervangen door mandarijntjes. Na het raffelen van hun liedje keken inmiddels zeven paar ogen mij iets minder verwachtingsvol aan. De teleurstelling lag op de loer en werd snel bewaarheid toen ik triomfantelijk een mandje mandarijntjes voor hun neus hield. Goed opgevoed pakte elk groezelig handje een glanzend oranje vrucht. De volgende dag was mijn oprijlaan bezaaid met platgetrapte mandarijntjes. En het jaar daarop bleef ik zitten met mijn inmiddels door ervaring wijs geworden ingeslagen snoepgoed. Het was opnieuw een regen- en stormachtige sintmaartensnacht en de kinderen namen niet de moeite om voor mij te komen zingen. Niet dat ik daar echt heel erg rouwig om was want hoewel kort, waren de liedjes wel érg krachtig geweest. Ook kon ik mij niet aan de indruk onttrekken dat elk kind zijn eigen liedje zong.
 
Een paar jaar later kwam ik in Wageningen opnieuw in aanraking met Sint Maarten doordat mijn zoon naar de Vrije School ging. Daar werd jaarlijks het Sintmaartenspel opgevoerd en toevallig zat dat jaar de vaste speler met een gebroken voet. Hij wilde wel zijn paard ter beschikking stellen en men vroeg mij om Sint Maarten te spelen, omdat ik zowel toneel- als paardrijervaring had.
 
Op een grasveld achter de school was een grote kring uitgeholde pompoenen met een kaarsje erin neergezet. Vanaf de school kwamen de kinderen in een lange sliert, elk met het eigen lampionnetje, zingend aangelopen. Ik zat met mijn mantel, een houten zwaard op een mij onbekend schichtig paard klaar tussen de struiken. Het verhaal werd verteld, de bedelaar strompelde tevoorschijn en ik gaf het paard de sporen. Véél te hard, dat was hij niet gewend. Hij sprong vooruit, denderde het grasveld over, liep bijna de bedelaar omver en nog net voor de verste rij kinderen, die allemaal braaf in een kring op de koude grond zaten, kreeg ik het paard weer in bedwang. Ik reed langzaam terug naar het midden van de cirkel waar de bedelaar nogmaals smekend zijn handen opstak. Ditmaal had ik tijd om mijn goedheid bot te vieren door met het zwaard de mantel te doorklieven. Ik had een paar keer geoefend, de twee mantelhelften zaten met klittenband aan elkaar en met een juist gerichte houw van het zwaard kon ik het zonder veel moeite lostrekken. Maar dat ging wel met zoveel geluid gepaard dat het paard het opnieuw op een rennen zette. Sneller dan ik bedoeld had verliet ik het toneel.
 
Later hoorde ik dat men erg enthousiast was over dit levendige optreden vol actie, vroeger was het altijd zo ‘tam’ geweest. Ik heb ze maar niet wijzer gemaakt. Er had gemakkelijk een ongeluk kunnen gebeuren….
 
Vanavond is het dus weer zover. Paarden steigeren, mantels worden doorkliefd en van achter lampionnetjes krijgen de koeien staarten voor de geopende voordeur.
Maar vergeet de mandarijntjes maar. Snoep willen ze!
 
Ivy