oudste stad

Het leven in de oudste stad van Nederland brengt verantwoordelijkheden met zich mee. Zoals de verantwoordelijkheid om je te verdiepen in de geschiedenis van de stad. Zo begon ik te knabbelen aan de Romeinen. Maar daar is weinig van terug te vinden. Een paar vondsten in het Valkhofmuseum. Het Kops Plateau. Een restant van het aquaduct. Maar dat wilde niet echt gaan leven.
 
Toen dompelde ik mijzelf onder in de Middeleeuwen. Dat voelde al beter. In de omgeving zijn nog decors te vinden: een kapel en een kelder uit de 11^e eeuw, een kerk waarvan de bouw is gestart in de 13^e, straatjes die al in die tijd zijn aangelegd. Toch bleef het lastig graven in de tijd, de tijdlijnen lopen teveel door elkaar, er is te veel afgebroken en bijgebouwd. Waar moest ik beginnen mij een beeld te vormen van de historie van Nijmegen?
 
Zoals gewoonlijk kwam het antwoord in een droom.
 
Ik sta op de heuvel aan de rand van de stad. Tussen de bomen zie ik in de verte de rivier stromen. Een boogbrug welft zich vaag boven het water. Dan wordt het donker. Ik kan niets meer zien. Onder mijn blote voeten voel ik het gras, en de aarde. In de aarde borrelt en bruist het. Omdat ik niets zie, klinken de geluiden van de stad des te duidelijker: het geraas van het verkeer, lachende stemmen, muziek, sirenes. Ik heb mijn handen op mijn rug en in mijn handen voel ik een soort touw, een koord: getwijnd, gevlochten, de verschillende draden voelen anders aan. Het touw vibreert en kronkelt. Eén draad lijkt aan me te trekken; ik trek terug. Naar voren wil ik. Dan klinkt een stem achter mij. Het is geen jonge stem, maar ook geen oude. Geen vrouw maar ook geen man. De stem fluistert niet en schreeuwt niet maar lijkt toch alles tegelijk te doen:  ‘Als je het verleden wilt kennen moet je loslaten en je omdraaien. Kijken naar waar je vandaan komt en niet naar waar je heen gaat.’
 
Ik laat het touw vallen en draai me om. Nog steeds zie ik niets maar hoor de geluiden van de stad van vandaag. En weer de stem: ‘pak het touw weer op, en volg het terug in de tijd.’ Gehoorzaam pak ik het touw dat meteen weer begint te leven. Ik volg mijn eigen draad, totdat die dunner wordt en ophoudt. Het geluid om me heen verandert langzaam: het verkeer lijkt af te nemen, er klinkt andere muziek. Ik volg het touw zonder van plaats te veranderen; de wereld draait onder mij door. Dan voel ik een waarschuwende hand op mijn schouder en meteen volgt een knoop in het touw.
 
Er steken losse draden uit: puntig, rafelig, sommigen verschroeid of kleverig als van bloed. En tegelijk klinkt een kakofonie van geluid: geschreeuw, gehuil, het geratel van geweervuur. En de stank van rook en stof en verbranding dringt in mijn neus. Bijna laat ik het touw vallen. Voorbij de knoop is het even stil en dan weer een knoop, een kleinere ditmaal. Uitstekende losse draadeinden, geschreeuw, brand, ontploffende bommen. Snel voer ik het touw verder door mijn handen tot het weer rustig wordt.
 
De hand wordt van mijn schouder genomen. ‘Weet je waar je bent? Wanneer je bent?’ Verward schud ik mijn hoofd. ‘Je bent te snel doorgeschoten. Op de knopen vindt een belangrijke gebeurtenis plaats. Je bent nu beland voordat die gebeurtenis plaatsvindt. Dat is misschien wel zo veilig, want nu kun je rustig omdraaien en de tijdlijn volgen zoals het is gebeurd. Die grote knoop was september 1944, de kleine knoop bevindt zich op 22 februari van datzelfde jaar. Maar nu sta je op de grens tussen de negentiende en de twintigste eeuw, een relatief rustige tijd in deze stad.’
 
Ik kijk om me heen en zie de stad zoals ze was voordat de bommen vielen. Smalle straten in de binnenstad volgen het middeleeuwse stratenpatroon. Vaag is nog te zien waar de muren stonden maar rondom de binnenstad strekken zich statige lanen uit. Dan word ik wakker.
 
Tweeduizend jaar historie laten zich niet gemakkelijk zien of vertellen. Rond het begin van de twintigste eeuw begon de stad te groeien. Voordien was er nauwelijks industrie maar na het slechten van de muren vestigden zich rijke mensen aan de nieuwe stadsrand. Veel van hen waren afkomstig uit Nederlands-Indië. Ze bouwden huizen met veranda’s, in de stijl van Art Deco en Jugendstil. Er zijn er niet veel meer van, want in 1944 veranderde er veel in de stad. Maar dat is een ander verhaal, dat ik later eens zal vertellen.
 

Huis aan de Oranjesingel in ‘koloniale stijl’.

 
 
 
 
Oude supermarkt aan het Mariaplein. Verwonderlijk dat dit er nog staat, want de kerk er tegenover is in 1944 platgegooid.

Dit badhuis is nu in gebruik als theater.


Ivy